Dostluk (Özet) : Dostluk, her şeyden önce bir düzen demektir. Ama hukukun öngördüğü düzen, fiilen gerçekleabat bir düzen değildir. Dostluk, cemiyet içre insanoğluın elhak nite davrandıklarını değil, nite davranmaları gerektiğini gösterir. Dostluk, kendisine uyulmak ve uygulanmak yürekin vardır. Adalet değeri zımnında, insanoğlu arası ilişkileri bir düzene almak, içtimai yaşamın gerçekleşmesini elde etmek icap. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Dostluk düzeni, doğduğu andan itibaren bireyin zıtsına ikrar edilmesi ve uyulması gereken, nasıl mevsuk kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği kadar, onlara aykırı bir yönde de kullanabilir. Bu nedenle cemiyet içre insanoğluın idare ve davranışlarının tüze kurallarına uymaması, her devran mümkündür. “İşte tüze, insanoğlu davranışlarını değerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana gelen bir düzen, bir bütündür.” İnsan-insanoğlu, insanoğlu-doğa ilişkilerinin insanlığın müşterek çıkarı ve huzuru yürekin evrensel ilkelerle güvence altına hileınmasıdır. Dostluk, âdemiyet seviyesi yürekin göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine birgeniş kuruntu ortaya atılıtır. Bunlar kaynağı: tanrı, klas çıkarları, cemiyet sözleşmesi, doğa ve insanoğlu olarak belirten reylerdir. Dostluk Nedir Dostluk, toplumun umumi menfaatini veya fertlerin ve toplumun müşterek iyiliğini elde etmek için konulmuş olan ve umum gücüyle desteklenen kaide, kazı ve kanunların kâffesidür. Henüz geniş bir tanımıyla tüze, adalete yönelmiş içtimai evetşyalnız düzenidir. Dostluk Sözcük Valörı Dostluk kelimesi Arabi “kazı” kökünden gelir ve kazı kelimesinin çoğmehabetli olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Fellahçda “kazı” kelimesinin çoğmehabetli “ilenme’kak”tır. Türk Gönül Kurumu’na için tüze kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yapmış oldurım ancakü belirleyen yasaların kâffesidür”. Bunun dışında hukukun “haklar” demeı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, dostluk demeında da kullanılır. Beceri Valörı Dostluk dönemden döneme değişmiş olduğu yürekin hala doyurucu bir tanım binalamamıştır. Kant “Dostlukçular hala hukukun tanımını aramaktadırlar” der. Günümüzde en çok ikrar edilen tanımı ise: “Belirli bir zamanda belli bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması mevki zoruna (müeyyide) ilişkilanmış kurallar kâffesidür.” Ilmî bir disiplin olarak tüze, kendi içre gerçek olarak ikiye ayrılır. Umumi olarak hukukun zevat arası ilişkileri husus kayran kısmına Özel Dostluk, zevat ile mevki veya devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Amme Hukuku adı verilir. Bu ayırım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). Uygar Dostluk, Kâr Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna cevap Kanunuesasi Hukuku, Ceza Hukuku ve İdare Hukuku umum hukukunun mirlıca ast dallarıdır. Dostluk Kuralları ve Özellikleri Hukuku diğer toplumu aranjör kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden ayıran özellik mevki tarafından güvenceye hileınmış ve cebri yapmış oldurımlara ehil olmasıdır. Dostluk kuralları insanoğlu davranışlarını düzenler ve bulunmuş olduğu toplumun bedel kazalarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği yardımıyla nazir nitelikteki tamam durumlarda uygulanması sağlanır. Yapmış oldurım (Müeyyide) Dostluk kayranında yapmış oldurım umum gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek yürekin kullanılır. Dostluk düzenini sağlamayı ve korumayı yalnızçlayan yapmış oldurımlar gene tüze düzeninin öngördüğü şekilde yerine getirilir. Maddi ve manevi yapmış oldurımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yapmış oldurımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken manevi yapmış oldurımlar bu durumları dikilmek yürekin kullanılır. Ceza hukukunda ölüm, hapis ve tıngır cezaları; kanunuesasi hukukunda siyasetten men, vurgun metres; algı hukukunda algı ve kaçıntıçılık cezaları kadar ayrımlı tüze dallarında ayrımlı yapmış oldurımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile ilgili çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız gerekirse; dimaği bir irade olarak gkalıntı kuramlar, irade dışı olarak gkalıntı kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların bazenlar felsefik değil ortaya konduğu devrin problemlerını çözmek veya politik reyleri tüze biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali adalet olan tüze, umumi olarak şu şekilde tanımlanabilir: “Dostluk, adalete yönelmiş içtimai bir evetşyalnız düzenidir.” Bu tanımdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu yerine getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, kılgın yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak maksut, hukukun içtimai yaşamı düzenleyip insanoğluın pasış ve asayiş içre bir arada evetşamalarını sağlamaktır. 2. Kılgı Yarar (Içtimai İhtiyaçların Içinlanması) Hukukun kılgın amacını, içtimai gerçeklik belirler. Dostluk bu fonksiyonu ile cemiyet içre canlı insanoğluın, birbirleri ile yapmak zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, psikolojik bir varlık olarak insanoğlunun binasından meydana gelen ihtiyaçlarını zıtlamaya çhileışır. Dostluk bu fonksiyonu ile mevlit, tezevvüç, ölüm vb. önemli biyolojik olayları da çeşitli hükümlerle düzenler. Tek tüze düzeni yaşamın gerçek gerçeklerini görmezden gelemez. Dostluk düzeni, insanoğlunun natürel binasına ve bundan gelecek gelen gereksinimlerine usturuplu bulunmak zorundadır. Dostluk önemli ölçüde, konuşu gerçeklere de merbutdır; konuşu ihtiyaçlara uymalı ve onları zıtlamalıdır. 3. Adalet Dostluk bu fonksiyonu ile belli bir düzenleme altına aldığı sosyal gereksinimlerı, özü salt bir müsavat düşüncesi olan adalet ölçüsüne vurarak doğruluk kimliğini kazanır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En güdük tanımıyla adalet, “bir müsavat düşüncesi”dir. “Adalet, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) bulunmak üzere dü ayrımlı anlamda kullanılır. Adalet haddizatında ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, erdem, fazilet demeında ferdî bir özelliği deyimler. Can her devran haklı olana yönelir, her insana kendine düşeni yöneltmek uğrunda kesiksiz ve değişçilikmez bir çaba gösterir. İşte bu idare ve çabayı gösteren adalet, özne (süje) ile ilgili oluşundan ötürü öznel (sübjektif) adalet olarak nitelenir. Bir erdem olan öznel adaletin dışında ve ondan önce nesnel (objektif) bir adalet fehvaı vardır. Nesnel adalet, kişinin bir özelliğini değil, kişilerin müşahhas durumlarda gerçekleştireceği ilgi biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte tüze kayranında hukuki bedel olarak laf konusu olan adalet de, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü tüze, insanoğlu arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve kazançlanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar kâffesidür.” Cemiyet yürekindeki davranış ve ilişkilerin değerlendirilmelerini yürekermiş kurallar tamamü olarak tüze, bu değerlendirmelerde adalet ölçüsünü kullandığı ve sarf etmek yerinde bulunduğuna için, adaletin böylelikle, hukukun da bir değerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Dostluk normlarında adalet acaba ne ölçüde yansıtılmıştır ? Mevcut tüze ne denli adaletlidir ? İşte burada yasa üstü adalet fehvaı ortaya çıkmaktadır. Bu, tüm tüze sistemine ve sistemlerine hükümran bulunan, nesnel ve salt bir bedel niteliğindeki adalettir. Dostluk bir cemiyet düzenini yürekerir. Hukukun varlık nedeni de adalettir; ister bulunan düzeni himaye etmek, gerekse onu değişçiliktirmeyi meşrulaştırmak yürekin her devran adalete mirvurulur. Nesnel ve yasa üstü adalet hukukta zıtmıza müesses tüze düzenlerinin asli örneği, olması gereken tüze demeında tüze idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile adalet, bulunan tüze düzenlerinin kendisine usturuplu olup olmadığı açısından bir bedel ve yorum ölçüsü olur. Gine bu özelliği ile adalet, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun yapmak amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile yapıcı ve menfi zıtlıklı ilişkilerde bulunan bu üç fonksiyon istikrar içre olduklarında, adil bir tüze düzeninin gerçekleşmesi sağlanır. Düzgülü olarak tüm tüze normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak tüze, hem adaleti gerçekleştirecek, hem içtimai evetşyalnız uyacak, hem de bu içtimai yaşamın pasış içre sürebilmesi yürekin bir düzen görünümünü sağlamaya çhileışacaktır.